Bugün biraz merakla başladığım bir yolculuğa çıkıyorum: “Neden bazıları küreselleşmeye karşı çıkıyor?” sorusuyla. Bu yazıda, bilimsel araştırmalar ışığında Uluslararası Siyasî Ekonomi (IPE) çerçevesinden, ancak herkesin anlayabileceği bir dili koruyarak, küreselleşme karşıtlarının neye, kime karşı durduğunu ve bunun ardındaki dinamikleri irdeleyeceğiz.
Küreselleşmeye karşı çıkmanın kökleri
Küreselleşme, farklı ülkelerin ekonomi, kültür, teknoloji ve siyaset bakımından artan karşılıklı bağımlılığını tanımlar. Ancak bunun beraberinde getirdiği dönüşümler—özellikle neoliberal serbest piyasa politikalarıyla birleştirildiğinde—bazı gruplar için olumlu değil, kaygı verici sonuçlar doğurdu. Örneğin, araştırmalar “küreselleşmeye karşı tepki” (globalization backlash) diye tanımlanan bir fenomeni tanımlıyor. ([Stefanie Walter][1])
Karşı çıkanlar yalnızca “küreselleşmeye” değil, onun belirli biçimlerine, uygulamalarına, paylaşılamayan kazanımlara ve egemen güce karşı duruyorlar. Demek ki önemli olan “küreselleşme mi” yoksa “şu haliyle küreselleşme biçimi mi” olduğu.
Neye, kimlere karşı?: Temel eleştiriler
Aşağıda karşıtların en sık dile getirdiği üç büyük ekseni yer alıyor:
1. Ekonomi ve eşitsizlik
Birçok çalışma küreselleşmenin kazananları olduğu gibi, kaybedenlerini de ortaya koyuyor. Örneğin, ticaretin liberalizasyonu ve sermaye hareketleri sayesinde bazı gelişmiş ülkelerde imalat istihdamı düşerken bazı gelişmekte olan ülkelerde gelir artışı yaşandı. ([Lumen Learning][2])
Ancak önemli bir nokta: Bu tür dönüşümlerde eşitsizlik artabiliyor, bazı gruplar sistemin dışına düşebiliyor. Bu da “ben neden kazanmıyorum?” sorusunu gündeme getiriyor. Bu husus, özellikle yerel işçi sınıfı, gelir düzeyi daha düşük kesimler ve taşeronlaşan çalışma ilişkileri açısından merkezi bir kaygı. ([Debating Europe][3])
2. Egemenlik, demokrasi ve kültür
Küreselleşmenin hızlı akışı, devletlerin ulusal ekonomi üzerindeki kontrolünü zayıflatabilir; çokuluslu şirketler, uluslararası kurumlar ya da serbest piyasa mekanizmaları yerel karar mekanizmalarını gölgede bırakabilir. Bu tür kaygılar, yerel halkın “karar bize mi ait?” sorusunu beraberinde getiriyor. ([Debating Europe][3])
Aynı zamanda kültürel düzeyde de bir tepki var: yerel kimliklerin, dillerin, yaşam biçimlerinin global akıma karşı “ezildiği” hissi yaratabiliyor. Bu tür kaygılar, yalnızca ekonomiyle ilgili değil, yaşam tarzı, kültür, aidiyetle ilgili. ([Vikipedi][4])
3. Çevre, sürdürülebilirlik ve etik
Küresel üretim-ithalat zincirleri, çevresel baskılar, kaynak kullanımındaki artış, taşıma kaynaklı karbon salımları ve çevresel standartların düşük tutulması gibi sorunlar yaratabiliyor. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde üretim için çevre koruma standartlarının düşük tutulması “kirletici sıkıntısı” olarak görülüyor. ([Political Science Institute][5])
Bu bağlamda karşı çıkanlar, “küreselleşme bu haliyle adil ve sürdürülebilir değil” diyorlar. Özetle: üretim, ticaret, tüketim modelleri yeniden düşünülmeli.
Bilimsel bakış: Neler söylüyor araştırmalar?
Araştırma literatürü, karşıt hareketlerin tesadüfî olmadığını, belirgin modeller içerdiğini gösteriyor. Örneğin:
Meta‑analizler ekonomik güvensizliğin popülist tepkiyi tetiklediğini ortaya koyuyor: Stefanie Walter’ın çalışması “küreselleşmeye karşı tepki”nin sadece halk bilincinin ani değişimi değil, politize edilmiş bir süreç olduğunu gösteriyor. ([Stefanie Walter][1])
Başka bir çalışmada, küreselleşmenin eşitsizlikle bağlantısı incelenmiş: bazı gelişmekte olan ülkelerde yabancı doğrudan yatırım (FDI) ile eşitsizlik azalma eğilimindeyken, gelişmiş ülkelerde bu ilişki o kadar net değil. ([arXiv][6])
“Küreselleşme ve onun karşıtlığı” başlıklı literatürde, işsizliğe, kültürel yabancılaşmaya, göçmen‑akışlarına, demokrasi eksikliğine dair eleştirilerin birlikte düşünüldüğü görülüyor. ([SpringerLink][7])
Yani bir yandan küreselleşmenin getirdiği imkânlar var ama öte yandan kazançların, maliyetlerin ve risklerin hâlâ adil paylaşılmaması ciddi bir sorun yaratıyor.
Neden bu kadar konuşuluyor? Neden şimdi?
Günümüzde küreselleşmeye karşı hareketin yükselmesinin arkasında birkaç önemli faktör var:
2008 finansal krizi ve sonrasında beliren ekonomik kırılganlıklar. ([Lumen Learning][2])
Jeopolitik gerilimlerin artması, tedarik zincirlerinde kaynaklı kırılmalar, yeniden yerelleşme eğilimleri. ([siepr.stanford.edu][8])
Popülist politikaların ve yeni aktörlerin küreselleşme karşıtı söylemleri yükseltmesi. ([SpringerLink][7])
Tartışma için birkaç soru
Küreselleşmeden rahatsız olan grupların eleştirileri ne ölçüde haklı ve ne ölçüde siyasi stratejik?
Küreselleşme biçimi değiştirilirse—örneğin daha adil, çevre dostu, yerelleştirilmiş bir model—bu karşı duruşlar azalır mı?
Ulusal egemenlik ile küresel iş birliği arasında nasıl bir denge kurulabilir?
Küreselleşmenin kazançları gerçekten yeterince paylaşılabiliyor mu? Yoksa kazananlar küçük bir azınlık mı?
Yerel kimlik ve kültürlerin küreselleşme sürecinde korunması mümkün mü, yoksa evrensel kültür baskısı kaçınılmaz mı?
Bu sorular üzerinden düşünmek, yalnızca “küreselleşmeyi savunmak ya da karşı çıkmak” değil, nasıl bir küreselleşme istediğimizi sorgulamak açısından önemli.
—
Sonuç olarak, küreselleşme karşıtları aslında küreselleşmenin şu anki hâline, eşitsizliklerine, yönetişim biçimine, kültürel ve çevresel etkilerine karşı duruyorlar. Tamamen küresel iş birliğine karşı olmak yerine, “bu nasıl oluyor?” sorusunu soruyorlar. Ve bu soruyu bilimsel temellere dayalı olarak dikkate almak, daha adil ve sürdürülebilir bir küresel düzen için şans yaratabilir.
[1]: https://www.stefaniewalter.de/app/download/10193143/Walter.2021.GlobalizationBacklash.forthcomingARPS.pdf?utm_source=chatgpt.com “The Backlash against Globalization – Stefanie Walter”
[2]: https://courses.lumenlearning.com/suny-worldhistory/chapter/38-6-5-reactions-against-globalization/?utm_source=chatgpt.com “Reactions against Globalization | World History – Lumen Learning”
[3]: https://debatingeurope.eu/activity/arguments-for-and-against-globalization/?utm_source=chatgpt.com “Arguments for and against globalization – Debating Europe”
[4]: https://en.wikipedia.org/wiki/Criticisms_of_globalization?utm_source=chatgpt.com “Criticisms of globalization – Wikipedia”
[5]: https://polsci.institute/global-politics/criticisms-of-globalisation-inequality-environment-democracy/?utm_source=chatgpt.com “Criticisms of Globalisation: Inequality, Environmental Impact, and …”
[6]: https://arxiv.org/abs/2302.09537?utm_source=chatgpt.com “The Globalization-Inequality Nexus: A Comparative Study of Developed and Developing Countries”
[7]: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-658-41717-8_14?utm_source=chatgpt.com “Globalization and Its Opponents | SpringerLink”
[8]: https://siepr.stanford.edu/news/globalization-making-sense-backlash?utm_source=chatgpt.com “Globalization: Making sense of the backlash – Stanford Institute for …”